Dzisiaj, we wtorek 21 lutego, obchodzimy Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego, który został ustanowiony po to, byśmy wszyscy – na całym świecie – uświadomili sobie, jak wielka jest różnorodność i wartość języków ojczystych: regionalnych, narodowych, oficjalnych i nieoficjalnych, tych mających ogromny zasięg i tych użytkowanych tylko przez nielicznych.
Pamiętajmy, że dbając o język, chronimy kulturę i tożsamość kulturową, a że dla nas językiem ojczystym jest polszczyzna, to warto uczcić ten dzień krótką refleksją na temat naszej narodowej mowy.
Niewątpliwie polski to jeden z trudniejszych języków świata, o czym na co dzień przekonują się nie tylko obcokrajowcy poznający jego meandry, ale "napewno" także Polacy "włanczający" światło oraz ci, którzy muszą coś "wziąść". Oczywiście nikt nie jest ideałem i błąd językowy, jak z resztą każdy inny, jest czymś naturalnym i powszechnym, a często bardzo pożytecznym, jeżeli potrafimy wyciągnąć z niego nauczkę. Nawet wybitni językoznawcy, jak chociażby profesor Jan Miodek, przyznają się do popełniania językowych gaf. Znacznie gorzej jest natomiast, gdy ktoś podchodzi do języka z lekceważeniem i świadomie nie respektuje rządzących nim zasad.
Język polski to coś więcej niż tylko narzędzie, które na co dzień wykorzystujemy, by przekazać jakąś informację lub wyrazić opinię. Jest to składnik naszej ojczystej kultury, a wręcz jej solidny fundament i jako taki, konstytuuje on naszą narodową odrębność na tle Europy i świata. To w nim za czasów świetności państwa pisali Rej, Kochanowski, Szymonowic, Pasek, czy Modrzewski, a u jego schyłku między innymi Krasicki, Niemcewicz i Naruszewicz. Wspólnie z rzeszami innych twórców literackich i plastycznych, a także z mężami stanu - światłymi władcami, dowódcami, duchownymi i politykami wspólnie stworzyli oni to, co dziś nazywamy Polską. Kiedy zaś w 1795 roku Rzeczpospolita zniknęła z map, jej wspaniały dorobek pozostał obecny nie tylko w postaci zamków i dworów, ale przede wszystkim w postaci języka, którego - mimo usilnych prób zaborców- zabić się nie udało; a który stał się ostoją polskości, zdolną przez 123 lata bronić nasz naród przed rusyfikacją i germanizacją. Po rozbiorach twórcy tacy jak Mickiewicz, Fredro, Słowacki, Norwid, Prus, Sienkiewicz, Konopnicka, Orzeszkowa czy Wyspiański dbali o to by polskie słowo kwitło i wzrastało, na przekór zaborczym ukazom i ordnungom, a prosty lud zachował polską mowę, kulturę i tradycję. Ich wysiłki sprawiły, iż Polska przetrwała zabory i po licznych perturbacjach jest dziś suwerennym krajem, a my możemy być dumni z jej długiej i pięknej historii. Pielęgnujmy przeto i dbajmy o nasz wspaniały język, bowiem jest on pomnikiem dziejów i bardzo ważnym składnikiem tego, co zbiorczo określamy mianem "Ojczyzna".
Na koniec warto przypomnieć kilka ciekawych dat publikacji związanych z dziejami naszego języka:
~845 - "Zapiska karolińska" Geografa Bawarskiego - pierwszy dokument opisujący plemiona zamieszkujące ziemie polskie.
~991 - "Dagome iudex" - dokument oddający "Civitas Schinesghe" (Państwo Gnieźnieńskie) pod opiekę papieża.
1012 - 1018 - kronika biskupa merseburskiego Thietmara zawierająca nazwę "Polenia".
1270 - "Księga henrykowska" - pierwsze zapisane zdanie w języku polskim: "Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai" („Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj”)
1407 - najstarszy zachowany zapis "Bogurodzicy".
1413 -1415 - "O zachowaniu się przy stole" - najstarszy wiersz polski o charakterze świeckim.
~1424 - "Wokabularz trydencki" - pierwszy słownik łacińsko-polski.
1453 - 1455 - "Biblia królowej Zofii" - najstarszy przekład Biblii na język polski.
1475 - "Statuty Elyana" zawierające najstarszy druk w języku polskim.
1508 - "Historyja umęczenia Pana naszego Jezusa Chrystusa" - pierwsza książka wydrukowana w całości w języku polskim.
1539 - "Polskie książeczki wielmi potrzebne ku uczeniu się polskiego..." - najstarszy zachowany polski elementarz.
1661 - "Merkuriusz Polski dzieje wszystkiego świata w sobie zamykający dla informacji pospolitej" - najstarsza polska periodyczna gazeta.
1776 - "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" Ignacego Krasickiego - pierwsza polska powieść.
A także przybliżyć kilka najbardziej popularnych zwrotów językowych, które utrudniają nam życieJ. (poprawna forma podana jest po przyimku "zamiast"):
- "napewno" zamiast "na pewno"
- "wogóle/wogule" zamiast "w ogóle"
- "narazie" zamiast "na razie"
- "wziąść" zamiast "wziąć"
- "włanczać" zamiast "włączać"
- "na przeciwko" zamiast "naprzeciwko"
- "dwudziesty luty" zamiast "dwudziestego lutego"
- "roku dwutysięcznego dwudziestego trzeciego" zamiast "roku dwa tysiące dwudziestego trzeciego"
- "poszłem" zamiast "poszedłem"
- "dzień dzisiejszy" zamiast "dzisiaj"
- "w każdym bądź razie" zamiast "w każdym razie"
- "okres czasu" zamiast "okres"
- "cofać do tyłu" zamiast "cofać"
- "fakt autentyczny" zamiast "fakt"
- "nauczyciel" zamiast "superman"J
- "po najmniejszej linii oporu" zamiast "po linii najmniejszego oporu"
- "pod rząd" zamiast "z rzędu" (pamiętajmy, że w normie użytkowej ta pierwsza forma jest akceptowalna)
- "półtora godziny" zamiast "półtorej godziny"
- "po lewo" zamiast "po lewej".
Bywajcie w zdrowiu!
E. Dziedzicka
Sz. Wilk